«Δεν υπάρχει θηλυκό μυαλό, όπως δεν υπάρχει θηλυκό συκώτι.»

Γραμμένο το 1890, το Yellow Wallpaper της Αμερικανίδας Charlotte Perkins Gilman είναι ένα από αυτά τα διηγήματα που δύσκολα κατατάσσονται σε κάποιο λογοτεχνικό είδος.

Το Yellow Wallpaper δημοσιεύτηκε το 1892 από το The New England Magazine κι έκτοτε έχει υποστεί πάσης φύσεως ερμηνείες και κριτικές, έχει διδαχθεί σε πανεπιστήμια, έχει εμπνεύσει ζωγράφους, γελοιογράφους και σκηνοθέτες.

Η ιστορία, γραμμένη στο απαιτητικό πρώτο ενικό πρόσωπο, είναι απλή: μία γυναίκα σε – πιθανώς επιλόχεια – βαριά κατάθλιψη, και με έντονες τάσεις υστερίας, βρίσκεται κλειδωμένη στη σοφίτα του εξοχικού της. Ο σύζυγός της, γιατρός στο επάγγελμα, θεωρεί ότι αυτός είναι ο σωστότερος τρόπος για να ξεπεράσει η γυναίκα τα προβλήματά της. Κλεισμένη σε ένα μικρό δωμάτιο, με μοναδικό έπιπλο ένα κρεβάτι, η γυναίκα αρχίζει να παρατηρεί την κίτρινη ταπετσαρία του τοίχου. Στο θολωμένο της μυαλό, η ταπετσαρία αναδύει «κίτρινη οσμή», «λερώνει με κίτρινο χρώμα» όποιον την ακουμπά, ενώ τα σχέδιά της σχηματίζουν μορφές. Σε ένα άγριο παραλήρημα, η γυναίκα εικάζει ότι η ταπετσαρία στόλιζε ένα παιδικό δωμάτιο, και δεν αργεί να διακρίνει και τη μορφή μίας φυλακισμένης γυναίκας – σαν και την ίδια – στα ακατάληπτα σχέδια του κίτρινου τοίχου. Η ψύχωση κλιμακώνεται όταν πλέον η ηρωίδα αποφασίζει να απελευθερώσει τη φυλακισμένη «φίλη» της μέσα από την κίτρινη ταπετσαρία.

Κριτική της ανδροκρατικής ιατρικής ηγεμονίας του 19ου αιώνα. Φεμινιστικό μανιφέστο ενάντια στην κατ’ οίκον φαλλοκρατία. Κραυγή απόγνωσης μίας ασθενούς. Ανατομία της επιλόχειας κατάθλιψης. Της γυναικείας ανελευθερίας του λόγου. Και, ταυτόχρονα, διαμάντι της γοτθικής λογοτεχνίας. Πρότυπο λογοτεχνικής οικονομίας, κείμενο-ορόσημο της λογοτεχνίας τρόμου. Το Yellow Wallpaper είναι όλα αυτά μαζί.

Σκίτσο της νεαρής Καναδής γελοιογράφου Kate Beaton για το Yellow Wallpaper.

Η συγγραφέας Charlotte Perkins Gilman έπασχε από χρόνια ψύχωση κι επανειλημμένως υπεβλήθη σε κούρες αναπαύσεως – έγκλειστη σε μικρά δωμάτια «για το καλό της». Έντονη καλλιτεχνική φύση, έγραψε πεζά, ποιήματα και ζωγράφιζε, κι έπεσε σε επιλόχεια κατάθλιψη μετά τη γέννηση της κόρης της. Χώρισε με τον πρώτο της άντρα, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο για την εποχή, κι αργότερα ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε τον πρώτο της ξάδερφο. Δυναμική φεμινίστρια, αποδέχτηκε πλήρως τη δεύτερη σύζυγο του πρώην άντρα της, την οποία και περιέγραφε ως «τόσο καλή δεύτερη μητέρα για την κόρη της όσο και η πρώτη». Στα 62 της χρόνια, η Gilman χτυπήθηκε από τον καρκίνο του μαστού. Φανατική υποστηρίκτρια της ευθανασίας σε περιπτώσεις ασθενειών τελικού σταδίου, η Gilman έκανε τη θεωρία της πράξη: στο σημείωμα της αυτοκτονίας της έγραψε ότι «προτίμησε το χλωροφόρμιο από τον καρκίνο». Αν μη τι άλλο, υπήρξε μία αξιοπρόσεκτη γυναίκα.

Μου θύμισε λίγο Sylvia Plath. Μου θύμισε και Edgar Allan Poe. Και Jane Austen. Και Charlotte Brontë. Με αναστάτωσε περισσότερο από το κορυφαίο, κατά τη γνώμη μου, διήγημα τρόμου, το The Monkey’s Paw του W. W. Jacobs, παρόλο που το διάβασα σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία. Το Yellow Wallpaper είναι ένα από αυτά τα κείμενα, τα οποία, καθώς τα διαβάζεις, ξέρεις ότι δε θα τα ξεχάσεις ποτέ.

Οι φορές τις οποίες αναδημοσιεύτηκε, πάμπολλες: σε κάποιες από αυτές μάλιστα λογοκρίθηκε. Σε μία από τις αρχικές φράσεις του διηγήματος, η Gilman γράφει «John laughs at me, of course, but one expects that in marriage.» Το «in marriage» παραλείφθηκε σε πολλές αναδημοσιεύσεις του κειμένου – προσέβαλλε, προφανώς, τα χρηστά ήθη της εκάστοτε εποχής.

Ολόκληρο το σπουδαίο Yellow Wallpaper μπορεί κανείς να το διαβάσει εδώ. Αν, όμως, έχεις όρεξη, δες το (καταπληκτικό) αυτό επεισόδιο της Ζώνης του Λυκόφωτος, το οποίο αναφέρεται στη φεμινιστική και γοτθική αυτή ιστορία. Απόψε.

Υ.Γ.: Ο τίτλος της ανάρτησης προέρχεται από τη γνωστή φράση/θέση της Charlotte Perkins Gilman, “There is no female mind. The brain is not an organ of sex. Might as well speak of a female liver.”, η οποία αποτέλεσε σημείο αναφοράς του φεμινιστικού κινήματος.